قدرت از اسطوره تا سیاست در نوروز صیاد/بنیامین انصاری نسب

مراسم نمایشی شوشی یکی دیگر از مراسم­های اجرایی نوروز صیاداست که از قدیم در مراسم عروسی که با جفتی(سازی با دو قلم نی ای) همراه بود انجام می شد و امروزه برای اینکه فراموش نشود در این روز به نمایش در می آید.بازیگران این نمایش عروسکی شامل:گاو،روباه،شتر و ساربان،مرغ دریایی وخود شوشی است.شوشی فردی است بدوی که در کوه بوده و شهر رابه چشم ندیده او هیبتی عجیب دارد لباسی سیاه،صورتی سفید شده با آرد و ریشی  که از سِیس مُغ[1] درست شده و کلاهی از شاخه نخل بافته شده به سر دارد.او با شنیدن صدای شادی مردم و اشعار عصوا به طرف صدا می آید و با عصبانیت به مردمی که سر راهش قرار بگیرند با شاخه نخلی(پِیش مُغ)[2] که دردست دارد ضربه می زند.در آخر مراسم عروسی همه چیز خود را می بخشد شاخه های که در دست دارد را به مادر داماد می دهد،کلاهش را به ملای مسجد،عبایش را به موذن مسجد می دهد.بعد از بخشش همه چیزهایش به دریا می رود استحمام می کند و آن چهره عجیب به یک آدم عادی تبدیل می شود و مراسم پایان می یابد.

اوج نمایش قدرتها در قسمت شوشی دیده می شود تمامی قدرتهای خیر(نیکی) و شر(بدی) در کنار  نمادی های مقدس به چشم می خورد. نمادهایی که هرکدام تاثیر مستقیمی در زندگی فردی و اجتماعی مردم بازی می کنند.قدرتهای خیر مانند  گاو و شتر و قدرتهای شر مانند روباه و شوشی، تمامی اینها در کنار مقدساتی چون گیاه(شاخه نخل) و دریا معنا می یابد. شوشی که چهر ه اش با الیاف نخل و کلاهی بافته شده از همان درخت و با در دست داشتن شاخه نخل که نماد قدرت است و قدرت خود را از اسطوره های کهن می گیرد،الیاده(1389) می گوید درخت به قدرتش و آنچه که متجلی می سازدو برتر از درخت است موضوعی مذهبی است.اما این قدرت را نیز نوعی هستی شناسی اعتبار می بخشد:اگر درخت گرانبار از قدرتهای قدسی برخورداراست به این خاطر است که عمودی است و می بالد و برگهایش می ریزند ودوباره می رویند و درنتیجه به دفعات بی­شمار این اعتبار بخشی­ها در مشاهده عرفانی درخت،به عنوان صورت و وجهی از زیست و حیات است.درخت به واسطه قدرتش که واقعیتی مافوق بشر را متجلی می سازد(واقعیتی که به شکلی خاص بر بشر ظاهر می شود،برمی دهد و هرچندگاه تجدید حیات می کند)مقدس می گردد،درخت نخل نیز به دلیل قدرت و قانون تجدید حیات چیزی را تکرار می کند که در تجربه کهن،کیهان سراسر،همان چیز تلقی می شود بنابراین برای وجدان مذهبی کهن وش،نخل خود عالم است پس عالم را تکرار و تخیص و همزمان به صورت نمادین تمثیل می کند.فرد شوشی با زدن افراد با برگهای نخل که بیشتر آنها کودکان هستند درواقع آنها را با این عمل متبرک می سازد تا شر بدی ها و بیماریها به دور بوده و عمری دراز همچون نخل داشته باشند.انجام این عمل در نوروز صیاد می تواند رابطه اش را مشابه آنچه در سیزده­بدر نوروز انجام می گیرد توضیح دهد،روز سیزده نوروز با در دست گرفتن سبزه ها که ساقه نورسته گندم است و گفتن حاجت در حالی که ساقه گندم در دست قرار دارد از اعمالی است که خیر و بر کت می آورد و نحوست را از خانه دور می کند.(متین،112:1392)

قدرتهای خیر همچون گاو و شتر حیواناتی مقدس محسوب می گردندو قدرت خود را از این تقدس مذهبی دریافت می کنند ،این دو حیوان بدلیل اینکه اغلب نیازهای مردم را به آسانی برطرف می سازند تقدس فراوان یافته­اند به گونه ای که از نخستین جانوران آفریده شده محسوب می گردند همچنین در زندگی کشاورزی ادیان مختلف اسطوره های فراوانی برای گاو وجود دارد،از اساطیر ودایی که گاو را برابر زن شمرده اند(بهار،131:1376) تا اسطوره کهن هند و اروپایی.

قدرتهای شر مانند روباه وشوشی،قدرت خود را از نیرو های اهریمنی می گیرند که در مقابل قدرتهای اهورامزدایی قرار دارند،روباه به عنوان نمادی از مکر و حیله در میان ایرانیان شناخته شده است او سعی در  نزدیک شدن به کودکان حاضر در مراسم دارد تا در یک فرصت مناسب ناگهان آنها را بغل کرده و از محل دور می شود که بوسیله مردم هوشیار کودک را از دست او نجات می دهند،در این حال روباه روی زمین خوابیده شکل نحیف و ضعیفی به حود می گیرد که نشان از مکر و حیله او دارد.مرد شوشی نیز با بی نظمی و دویدن میان جمع سعی د رآشوب و برهم زدن نظم جشن(به ظاهر) را دارد،که بعد از فرورفتن و تطهیر در دریا از شرارت بیرون می آید.دریا یکی دیگر از مواردی است که قدرت خود را از مقدسات می گیرد. درآب همه چیز حل می شود،هر شکلی مضمحل و منحل ،و هر تاریخ و سرگذشتی ملغی می گردد.پس از غوطه خوردن هیچ نقش،تصویر،علامت و حادثه ای که پیش از این وجود داشته است،باقی نمی ماند.فرورفتن در آب،از لحاظ انسانی برابر با مرگ است واز لحاظ کیهانی،معادل فاجعه ای مانند طوفان که به هرچند گاه یکبار دنیا را در اقیانوس آغازین غرقه و نابود می کند.آب به علت اینکه هر شکل و صورتی را از هم می پاشد و هر تاریخ و سرگذشتی را مضمحل می کند دارای قدرت تطهیر و تجدید حیات و نوزایی است زیرا آنچه در آب فرو می رود و می میرد و آنکه از آب سر بر می آورد چون کودکی بیگناه و بی سرگذشت است که می تواند گیرنده وحی و الهام جدید باشد و زندگانی خاص نوینی را آغاز کند(الیاده،194:1389)از این رو تکرار آفرینش کیهانی است و از این دیدگاه ،مقدس به شمارمی آید.بنابراین  انجام عمل غسل و تطهیر در تمامی ادیان از جایگاه ویژه ای برخوردار است،آیین شستشوی مقدس در کیش الهگان بزرگ باروری و برزیگری صورت می گرفته است.باور مردم سلخ بر این است که تطهیر و فروکردن کامل بدن در آب باعث دفع شر، وفور نعمت و خیر و برکت در رزق و روزی افراد خواهد شد.

متن کامل این مقاله اینجا